عمل کوددهی در تولید نشاء صنعتی معمولا با استفاده از محلول پایه تهیه شده از کود مورد نظر صورت میگیرد (شکل 1 و 2).
شکل 1. فرمولاسیون کود تجاری برای تهیه محلولهای غذایی
شکل 2. محلول پایه ماده غذایی تهیه شده از کودهای موجود تجاری محلول در آب
محلول پایه با غلظت مشخص محاسبه و به خطوط آبیاری تزریق میشود که همزمان با آبیاری در دسترس گیاه قرار میگیرد. کاربرد کود و آب از طریق سیستم آبیاری، کود آبیاری نامیده میشود. درصورتیکه از بستر کشتی حاوی مواد مغذی استفاده شود، کود آبیاری یک یا دو هفته معمولا به تأخیر انداخته میشود. در غیر این صورت کود آبیاری را زمانی شروع کنید که اولین برگ حقیقی شروع به ظهور مینماید. جهت اطمینان از اینکه نشاءها به قدر کافی کوددهی شدهاند، در طول کود آبیاری، محلول غذایی را تا حدی به بستر کشت اضافه کنید که از سوراخهای پایین حفرههای سینی جاری شود. به علاوه، این حالت با شستشوی کود باقیمانده در بستر به جلوگیری از آسیب نمک به گیاهچهها، کمک میکند.
هنگام پرورش نشاء، به یاد داشته باشید که بزرگترین گیاه همیشه بهترین نیست بلکه در واقع، میتواند نامطلوبترین گیاه باشد. برنامه کودی باید به طور موثر مدیریت شود تا گیاهچههایی ضخیم، محکم و به رنگ سبز نه چندان پررنگ پرورش یابند که بعد از انتقال به زمین، به طور مطلوب رشد نمایند. بازار فروش هدف خود را به هنگام کوددهی در نظر داشته باشید. برخی بازارهای هدف مثل فروشندگان عمده گلهای فصلی، ممکن است نشاءهایی بزرگتر و با رنگ سبز تیرهتر بخواهند. تولید این نوع گیاهان معمولا نیاز به سطوح کودی بالاتری دارد. برای پرورش موفق نشاء باکیفیت، برنامه کودی را در تمام طول تولید به دقت مدیریت نمایید.
برای کمک به مدیریت کوددهی محصول، اندازهگیری EC میتواند در تعیین میزان کود مورد استفاده، زمان استفاده از آن و زمان کاهش مصرف کود، مفید باشد. ECمترهای ارزان قیمت، ابزار مناسبی برای مدیریت کوددهی محصول هستند که از فروشندگان لوازم گلخانه قابل تهیه هستند و ابزار مفیدی برای مدیریت کودی محصول میباشند. EC به صورت میلیموس (1000 میکروموس) بر سانتیمتر (mMohos/cm) بیان میشود. EC تا 0.75 میلیموس بر سانتیمتر نشاندهنده مقادیر پایین نمکهای محلول و عدم آسیب نمک میباشد. EC از 1 تا 2 میلیموس بر سانتیمتر نیز معمولا بیخطر است. لیکن، هنگامی که EC به 2.25 میلیموس بر سانتیمتر میرسد، پتانسیل آسیب نمک افزایش مییابد. میبایست EC به طور دقیق کنترل شود و اقدامات اصلاحی برای بسترهای کشت دارای EC بالاتر از 2.25 میلیموس بر سانتیمتر براساس روش عصاره اشباع (که در زیر ذکر شده است) انجام شود. اگر سطوح بسیار بالا باشد، کاربرد کود یا غلظت آن را کاهش دهید، نمکهای محلول را از بستر کشت با آب خالص (بدون کود) بشویید و از کودهایی با شاخص نمک پایین استفاده نمایید. روشهای مختلفی برای عصارهگیری نمونه جهت تعیین EC وجود دارد. روش عصاره اشباع یا SEM، روش عصارهگیری Virginia Tech که به طور خلاصه VTEM نامیده میشود،روش 1:2 (آب:بستر کشت) و روش 1:5 (آب:بستر کشت) تهیه میشوند. روشهای عصارهگیری 1:2 و 1:5 نیاز به نمونههای هوا خشک دارند، بنابراین در اینجا بحث نمیشوند.
روش عصاره اشباع نیاز به حدود 200 میلیلیتر نمونه بستر اشباع شده با آب دارد. آب مقطر یا دیونیزه را به بستر اضافه کنید تا حدی که سطح آن صیقلی به نظر برسد. پس از 1.5 ساعت، آن را با استفاده از پمپ خلاء و کاغذ صافی فیلتر نموده و محلول حاصل را برای اندازهگیری EC مورد استفاده قرار دهید.
در روش VTEM آب مقطر یا دیونیزه در بستر ریخته شده و جمعآوری میشود. رطوبت بستر باید به حد ظرفیت یا نزدیک آن برسد که با آبیاری بستر به مدت 2 ساعت کامل پیش از عصارهگیری میتوانید به آن دست یابید. برای یک سینی نشاء، حدود 200 میلیلیتر آب مقطر یا دیونیزه برای جمعآوری 50 میلیلیتر محلول شستشو استفاده میشود که ممکن است نیاز باشد چندین بار تست کنید برای این که مشخص شود چه مقدار آب به بستر اضافه نمایید تا به 50 میلیلیتر آب حاصل از آبشویی دست یابید. روش VTEM تقریبا همیشه EC پایینتری نسبت به روش SEM نشان میدهد. جدول 1 روشهای تبدیل بین دو روش را لیست میکند، اما توجه داشته باشید که این تنها یک تخمین است و نتایج شما ممکن است بسیار متفاوت باشد.
جدول 1. تبدیل بین هدایت الکتریکی SEM و VTEM (میلیموس بر سانتیمتر).
برای تبدیل از |
ضرب کنید در |
اضافه کنید |
برای تبدیل به |
VTEM |
0.2 |
0.32 |
SEM |
SEM |
2.76 |
0.40 |
VTEM |
1mMoho/cm = 1 milliSiemens/cm (mS/cm) = 1 deciSiemens/m (dS/m).
1 mMoho/cm = 1,000 micromohos/cm (mMohos/cm)
غلظت عناصر غذایی
مقدار کود لازم در هر زمان بستگی به نوع نشاء، تعداد مراحل کاربرد کود، مرحله رشد، محیط رشد و مقدار کود موجود در بستر (اگر استفاده شده باشد) دارد. به عنوان یک قانون کلی، هرقدر گیاهچهها بیشتر کود آبیاری شوند، غلظت مورد نیاز برای هر کود آبیاری کمتر خواهد بود.
کود آبیاری از بالا
اگر قصد کوددهی با هر آبیاری را دارید، با دامنه غلظت نیتروژن 30 تا 50 پیپیام (قسمت در میلیون) شروع کنید و غلظت را به مقدار لازم تغییر دهید. برای گوجهفرنگی، فلفل و کلمسانان غلظتهای بیشتر و برای کدوییان (هندوانه، کدو و غیره) از غلظتهای کمتر استفاده کنید. زمانیکه درجه حرارت بالاست (اواخر بهار و تابستان)، از غلظت بالاتر و زمانیکه درجه حرارت خنکتر است، از غلظتهای کمتر استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که نیاز کودی ممکن است با نوع محصول و شرایط رشد تغییر کند. اگر روزانه غلظت نیتروژن بالای 50 پیپیام استفاده میکنید، احتمالا نشاءها دچار بیشبود شوند. اگر گیاهچهها یک تا سه بار در هفته کوددهی میشوند،محلول غذایی غلیظتری استفاده کنید. برای مثال، اگر کود آبیاری به صورت یک بار در هفته تنظیم شده است، ممکن است غلظت نیتروژن 250 تا 300 پیپیام نیاز باشد.
اگر غلظتها بالاتر از سطوح توصیه شده هستند، باعث رشد بیش از حد شده، کیفیت نشاء را کاهش میدهند. محلولهای غذایی بسیار غلیظ (که گاها “داغ” یگفته میشوند) اغلب سمی هستند و احتمال سوزاندن گیاهچه، آسیب به ریشه یا حتی از بین رفتن گیاهچه وجود دارد. اگر یک محلول داغ تصادفا استفاده شد، بستر را با آب خالص به طور کامل بشویید بطوریکه برگهای گیاهچهها و بستر کاملا شسته شوند.
آبیاری تحتانی – سیستم شناور
تحقیقات در فلوریدا با استفاده از سیستم شناور (فشار و جریان) نشان میدهد که غلظت 30 تا 45 پیپیام نیتروژن (آبیاری تحتانی، روزی 30 دقیقه) منجر به تولید بهترین نشاءها میشود.
EC نیز میتواند برای تعیین و تخمین مواد جامد محلول کل (TDS) در محلول کودی به صورت پیپیام استفاده شود. با قرائت EC آب شروع کنید. برای مثال اگر EC آب 0.25 میلیموس بر سانتیمتر باشد، این مقدار باید از EC محلول اشباع بستر قبل از محاسبه غلظت (پیپیام) تفریق شود. برای تخمین تبدیل EC به پیپیام TDS، محاسبات زیر را انجام دهید:
ppm = EC x 670 (for 0.9 – 1.9 mMohos/cm)
ppm = EC x 700 (for 2.0 – 2.8 mMohos/cm)
به خاطر داشته باشید که اگر قرائت EC بستر 1.5 و EC آب 0.25 میلیموس بر سانتیمتر باشد، 0/25 را از 1/5 کم کنید و سپس غلظت TDS را مکاسبه نمایید که در این مورد، 838 پیپیام TDS میباشد. جدول 2 دامنه تقریبی مقایسه نیتروژن، TDS و EC را میدهد. تعیین میزان TDS میتواند در برآورد کارکرد صحیح سیستم شما مفید باشد.
جدول 2. راهنمای مقایسه نیتروژن، مواد جامد محلول (TDS) و هدایت الکتریکی (EC)
نیتروژن (ppm) |
TDS (ppm) |
EC (mMohos/cm) |
50 |
450-550 |
0.6-0.7 |
50-75 |
550-600 |
0.6-0.7 |
75-100 |
600-800 |
0.7-0.9 |
100-125 |
800-1100 |
0.9-1.8 |
125-200 |
1100-1600 |
1.8-2.2 |
From the Greenhouse Tomato Handbook. Mississippi State Univ. Publ. 1828.
فرمولاسیونها
انواع و آنالیزهای کودی مختلفی در تولید نشاء توسط پرورشدهندگان استفاده میشوند. کودها را بسیار با دقت انتخاب و استفاده کنید. فرمولاسیونهای سمی برای گیاه که برای نشاء سبزیجات نیستند، استفاده نکنید. برای آبیاری از بالا، کودهایی را انتخاب کنید که برای استفاده از بالای گیاهچه فرموله شدهاند و میزان کود را جهت اجتناب از آسیب گیاهان به دقت کنترل نمایید.
همچنین بسیار مهم است که فرمولاسیونهای تهیه شده برای ساخت محلول پایه یا برای مخلوط کردن مستقیم در آب آبیاری، 100 درصد قابل حل در آب باشند. در غیر اینصورت، نمیتوانید از غلظت یا مقدار کل مواد غذایی بکار رفته مطمئن باشید. در جدول 3 برخی کودها و مقادیر لازم برای ساخت 50 پیپیام و 100 پیپیام محلول غذایی لیست شده است.
اگر قصد استفاده از محلول پایه غلیظ در سیستم آبیاری دارید، دقت داشته باشید که نیترات کلسیم را با ماده حاوی فسفر مخلوط نکنید چون رسوب فسفات کلسیم تشکیل خواهد شد. ناسازگاریهای معمول دیگر شامل سولفاتها و کلسیم، فسفاتها و آهن میباشند. این مسأله را میتوان با تهیه محلول استوک هریک از این عناصر به طور جداگانه حل نمود. به علاوه، نیترات کلسیم گرید گلخانهای باید استفاده شود که قابل حل در آب میباشد.
جدول 3. گرم کود انتخابی لازم در 379 لیتر آب برای 50 و 100 پیپیام نیتروژن و پتاسیم
ماده کودی |
گرم در 100 لیتر آب |
50ppm N and K |
100ppm N and K |
1. نیترات آمونیوم و |
42.5 |
85 |
نیترات پتاسیم |
57 |
113.5 |
2. نیترات سدیم و |
76.5 |
150.2 |
نیترات پتاسیم |
57 |
113.5 |
3. نیترات کلسیم و |
76.5 |
150.2 |
و نیترات پتاسیم |
57 |
113.5 |
4. اوره و |
28.3 |
57 |
نیترات پتاسیم |
57 |
113.5 |
5. 12-12-12 |
148.8 |
297.7 |
6. 15-0-15، 15-15-15 |
120.5 |
241 |
7. 20-20-20، 20-10-20 |
90.7 |
178.6 |
Knott’s Handbook for Vegetable Growers, Third Edition. 1988. O.A. Lorenze & D.N. Maynard. New York: John Wiley & Sons.
توجه: برای ساخت محلول غذایی تنها از فرمولاسیونهای کودی قابل حل در آب استفاده نمایید.
برنامه ریزی مصرف کود
تولیدکنندگانی که با سیستمهای آبیاری اتوماتیک کار میکنند معمولا ترجیح میدهند که با هر آبیاری کود نیز بکار ببرند. این کار بسیار خوب است زیرا کسی مجبور نیست مراقب دفعات کوددهی باشد. به علاوه، بکار بردن کود در هر آبیاری، عناصر را دائما تأمین میکند و احتمال ایجاد علائم کمبود را کاهش میدهد.
لازم نیست کود را با هر آبیاری بکار ببرید، لیکن، تولیدکنندگانی که از سیستم اتوماتیک آبیاری استفاده نمیکنند، ترجیح میدهند هر دو روز یکبار یا حتی کمتر کوددهی نمایند. چون بستر بدون خاک حاوی عناصر کمی هستند، کودآبیاری را طوری برنامهریزی کنید که گیاهچهها حداقل هفتهای یکبار کوددهی شوند. غلظت کودها در آب کودآبیاری باید حدود 250 تا 300 پیپیام برای گیاهچههایی باشد که یکبار در هفته کوددهی میشوند. همچنین، میزان کود ممکن است براساس هوای محیط نیاز به تنظیم داشته باشد. با افزایش درجه حرارت، رشد گیاه و نیاز به کود میتواند افزایش یابد. درطول دورههای طولانی ابری بودن هوا، برای جلوگیری از بلند شدن گیاهچهها، کوددهی را کاهش دهید. کاربرد کود و آب میتواند پنج تا هفت روز قبل از مقاوم سازی نشاءها کاهش داده شود.
زمانبندی در تولید نشاء مهم است. وقتیکه زمان کاشت فرا میرسد، گیاهچهها باید برای کاشت آماده باشند. جدول 4 تعداد هفتههای تقریبی لازم برای تولید نشاء سبزیجات را نشان میدهد. عوامل دیگر مثل میزان نور، دمای گلخانه، آبیاری و کود بر زمان تولید اثر میگذارند. به علاوه، مقاومسازی گیاهان از اهمیت ویژهای برخوردار است و با پایین آوردن درجه حرارت و یا کاهش میزان آب همراه میشود. اما کدوئیان را با درجه حرارتهای کمتر از 12 درجه سانتیگراد مقامسازی نکنید. قرار گرفتن در معرض دماهای سرد میتواند پتانسیل عملکرد کدوئیان را کاهش دهد.
جدول 4. مدت زمان تولید تخمینی برخی سبزیجات
محصول |
مدت زمان تولید (هفته)
|
بروکلی
|
5-7 |
کلم |
5-7
|
خیار
|
2-3 |
بادمجان
|
5-7
|
طالبی
|
3-5
|
فلفل
|
5-7
|
اسفناج
|
2-4
|
گوجهفرنگی
|
5-7
|
هندوانه
|
3-5
|
Adapted from Knott’s Handbook for Vegetable Growers, 4th Edition. D.M. Maynard & G.J. Hochmuth. 1997.
برای اطلاعات بیشتر در مورد کوددهی و نوع کود مورد استفاده با ما تماس بگیرید:
02188222004-5
ادامه مقاله را در پستهای بعدی دنبال کنید.
منبع:
George E. Boyhan and Darbie M. Granberry, Commercial Production of Vegetable Transplants, Extension Horticulturists
مترجم: دکتر ملیحه افتخاری (واحد تحقیق و توسعه شرکت دانش بنیان نهال گستر رویان)